هر وسیله مکانیکی مانند خودرو دارای قطعاتی است که در کنار هم کار میکنند. این نزدیکی قطعات و برخورد آنها به روان کننده احتیاج دارد مثلا ممکن است خودتان برای لولاهای در از روغن استفاده کرده باشید؛ با این کار در به راحتی و بدون صدا باز و بسته میشود. اما روان کنندگی در خودرو پا را فراتر از این گذاشته و روغن های خودرو کاربردهای زیادی در بخش های مختلف آن ایفا میکنند.
روغن های مختلف خودرو شامل:
- روغن موتور
- روغن ترمز
- روغن دیفرانسیل، روغن جعبه دنده، روغن گیربکس، یا روغن واسکازین
- روغن فرمان یا روغن هیدرولیک
در ادامه به بررسی انواع روغن های مصرفی و مایعات مهم برای ادامه حیات خودرو میپردازیم پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
روغن موتور اولین مایع روان کننده حیاتی در خودرو
روغن موتور یکی از آشناترین نام ها برای شماست؛ زیرا هم در تعمیرگاه ها و هم در تبلیغات تلویزیونی و خیابانی بسیار به گوشتان خورده است. روغن موتور خودرو انواع مختلفی دارد و دارای استانداردهای خاصی است که برای هر خودرو این استانداردها متغیر هستند. البته به طور کلی وظایف یک روغن موتور خوب را می توان به چند بخش تقسیم کرد:
- اصطکاک بین اجزای موتو را به حداقل میرساند
- گرمای حاصل از احتراق در موتور را کاهش میدهد
- محصولات تولید شده حاصل از احتراق را جذب میکند و مانع ورود آن ها به سایر قسمت های خودرو میشود
- از زنگ زدن قطعات موتور جلوگیری میکند
مشخصات و استانداردهای روغن موتور
ویسکوزیته یا گرانروی روغن موتور یکی از شاخص های مهم در تعیین کیفیت یک روغن موتور مناسب است. ویسکوزیته (Viscosity) یعنی میزان غلیظ یا روان و رقیق بودن یک مایع (روغن نیز یک مایع است). گرانروی یک روغن موتور در تابستان و هوای گرم و در زمستان و هوای سرد برای هر خودرو متفاوت است.
استانداردهای جهانی برای تشخیص یک روغن موتور خوب وجود دارد مانند استاندارد SAE، API و ACEA؛ که در این مطلب به آن نمیپردازیم اما در مقالات بعدی به تفصیل به آن اشاره خواهیم کرد. ناگفته نماند اگر قصد خرید یک روغن موتور مناسب را دارید لازم است آن را متناسب با اتومبیلتان انتخاب نمایید.
میزان روغن موتور مصرفی در خودروهای مختلف
انواع روغن خودرو را بر اساس حجم (لیتر) در خودرو میریزند. حجم روغن موتور مورد نیاز برای پراید بین 3 تا 3.5 لیتر، پژو 206 و 207 تقریبا 3.75 لیتر، انواع سمند 4.5 لیتر و زانتیا حدود 5 لیتر است. البته نوع موتور، فیلتر روغن و برخی موارد دیگر در حجم روغن مصرفی خودرو تاثیر دارند. به طور مثال پراید قبل از تعویض فیلتر 3 لیتر و بعد از تعویض آن به 3.5 لیتر روغن موتور نیاز دارد. به طور کلی میتوان گفت بعد از تعویض فیلتر به نیم لیتر روغن بیشتر احتیاج دارید.
برندهای معروف و خوب روغن موتور
مسلما شما بارها و بارها اسامی مختلف روغن موتورهای ایرانی به گوشتان خورده است مانند: روغن موتور بهران، روغن موتور سپاهان، روغن موتور ایرانول و … . این تنوع ممکن است شما را گیج کند. بنابراین اگر قصد تعویض انواع روغن خودرو را دارید بهتر است به دفترچه راهنمای خودرویتان سر بزنید و با توجه به نوع، استانداردها و حجم توصیه شده در راهنما بهترین روغن موتور را انتخاب نمایید.
روغن ترمز یکی دیگر از انواع روغن خودرو
روغن ترمز وظیفه متوقف سازی وسیله نقلیه را به عهده دارد. این مایع روان درون سیلندرهای ترمز قرار دارد و با فشار دادن پدال ترمز نمیتوان آن را فشرده کرد. به همین دلیل نیرویی را که شما با فشار دادن بر پدال ترمز ایجاد میکنید به روتورهای ترمز منتقل میکند. این فشار به چرخ های منتقل میشود و سرعت شما را کاهش میدهد.
نکته مهم درباره استفاده از روغن ترمز و کیفیت آن
روغن ترمز تحت فشار و دمای بالا نیز عملکرد خوبی خواهد داشت به شرط اینکه از کیفیت مناسبی برخوردار باشد. اگر در شهرهای پر ترافیک رانندگی میکنید، مجبور هستید مداوم و گاهی سنگین ترمزگیری کنید. این عمل باعث افزایش دمای روغن حتی تا 400 یا 500 درجه سانتیگراد میشود. بنابراین از یک روغن ترمز با کیفیت استفاده کنید تا از خطرات احتمالی و تصادفات شدید جلوگیری نمایید.
انواع روغن ترمز مناسب خودروی شما
به طور کلی روغن ترمز به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
- روغن ترمز بر پایه گلیکول: مناسب برای خودروهایی با سیستم ترمز ضد قفل (ABS)
- روغن ترمز بر پایه سیلیکون: مناسب برای کامیون ها و خودروهای بدون فناوری (ABS)
نکته: اگر تا کنون از روغن ترمز گلیکولی استفاده میکردید نباید در آن روغن ترمز سیلیکونی بریزید؛ زیرا ممکن است مقدار کمی از روغن بر پایه گلیکول در سیلندر باقی مانده باشد و گلیکول موجود در آن ساختار شیمیایی سیلیکون را تغییر بدهد.
استاندارد و مشخصات روغن ترمز خودرو
همان طور که اشاره کردیم دمای بالا ممکن است در عملکرد روغن ترمز اختلال ایجاد کند بنابراین مهم ترین ویژگی برای استاندارد روغن ترمز نقطه جوش آن است. شاخص DOT نشان دهنده نقطه جوش انواع روغن خودرو میباشد. در حال حاضر سه نوع DOT4، DOT3 و DOT5 در دسترس هستند که توضیح مختصر آنها به این شرح است:
- DOT3 و DOT4: مایعاتی مبتنی بر گلیکول و دارای قدرت جذب آب (جذب آب سبب کاهش دمای روغن میشود)
- DOT5: مایع مبتنی بر سیلیکون، آب را جذب نمیکند و نقطه جوش نسبتا پایداری دارد
چه زمانی روغن ترمز را تعویض کنیم؟
روغن ترمز با گذشت زمان آب را به خود جذب میکند و غلظت خود را از دست میدهد. در نتیجه کیفیت و خاصیت فشرده نشدن آن کاهش مییابد. بنابراین بهتر است هر سال یک مرتبه تعویض شود، البته کتابچه راهنمای خودرو و چکاپ 6 ماهه خودرو میتواند زمان دقیق تعویض انواع روغن خودرو را تعیین کند.
روغن دیفرانسیل یا روغن جعبه دنده و وظایف آن
روغن های مورد استفاده در جعبه دنده با اسامی مختلفی شناخته میشوند که شامل: روغن گیربکس، روغن دیفرانسیل، روغن جعبه دنده و روغن واسکازین (به زبان روسی) هستند. روانکاری قطعات موجود در جعبه دنده و دیفرانسیل، خنک کنندگی و انتقال نیروی موتور به بخش های مختلف خودرو از جمله وظایف روغن گیربکس به شمار میروند.
انواع واسکازین
روغن گیربکس را به دو دستی اصلی میتوان تقسیم کرد:
- MTF: روغن مخصوص گیربکس یا جعبه دنده دستی
- ATF: روغن مخصوص گیربکس یا جعبه دنده اتوماتیک
ویژگی ها و استانداردهای روغن گیربکس
مهم ترین ویژگی مایع روان کننده جعبه دنده میزان ویسکوزیته یا گران روی آن است. به طور کلی شاخص هایی که در تعیین یک روغن دیفرانسیل خوب مطرح میشوند:
- ویسکوزیته یا گرانروی روغن
- میزان مقاومت در حرارت بالا
- میزان مقاومت در فشار بالا
- میزان مقاومت در برابر تشکیل کف
البته برای افزایش عملکرد روغن گیربکس موادی به آن اضافه میکنند که هر کدام خاصیت منحصر بفردی دارد. مواد افزودنی مانند:
- افزودنی های ضد سایش و ترک
- افزودنی هایی برای کاهش نقطه انجماد روغن (کاهنده نقطه سیلان)
- افزودنی هایی برای جلوگیری از خوردگی و اکسید شدن
کِی روغن گیربکس را عوض کنیم؟
عوامل متعددی در زمان تعویض واسکازین تاثیر دارند مانند: دستی یا اتومات بودن گیربکس، نوع روغن مصرفی و کیفیت آن، شرایط آب و هوایی، نوع رانندگی شما و کارکرد جعبه دنده. اما به طور کلی در زمان تعویض صفحه کلاچ یا بعد 100 هزار کیلومتر کارکرد اتومبیل، روغن واسکازین را تعویض نمایید.
روغن فرمان یا روغن هیدرولیک
روغن هیدرولیک یک سیال است که وظیفه انتقال نیرو و به حرکت درآوردن قطعات خودرو را به عهده دارد. این روغن که به روغن فرمان نیز شناخته میشود با دو عامل جریان و فشار کار میکند و علاوه بر چرخش فرمان کاربردهای زیادی در صنعت دارد. به طور خلاصه روغن هیدرولیک دارای دو نوع است:
- روغن هیدرولیک سنتتیک
- روغن هیدرولیک نفتی
اگر خودروی شما جزو خودروهای امروزی نباشد و در دسته های خودروهای مدل قدیم قرار دارد (مثلا برخی خودروهای سمند مدل 88 به پایین) حتما روغن هیدرولیکی که از آن میچکد را بارها دیدهاید. یا ممکن است در برخی ابزار مکانیکی مانند جرثقیل ها، پمپ ها و جک های هیدرولیکی روغن ریزی را دیده باشید. این روغن که بر روی زمین در زیر این وسایل ریخته شده همان روغن هیدرولیک است. اما خودروهای نسل جدید به موتورهای برقی مجهز هستند و از سیستم انتقال قدرت روغنی استفاده نمیکنند.
زمان تعویض روغن فرمان
با دیدن علائم زیر زمان تعویض روغن فرمان (یکی از انواع روغن خودرو) فرا رسیده است:
- مات و سیاه شدن روغن
- کاهش سطح روغن موجود در محفظه
- سفت و غلیظ شدن روغن
- مشاهده کف روی سطح روغن
- روغن بوی سوختگی بدهد
نکته: هرگز دو روغن فرمان با گرانروی متفاوت را با هم مخلوط نکنید.
کلام آخر
در این مقاله سعی کردیم به طور خلاصه شما را با انواع روغن خودرو آشنا کنیم تا در هنگام مراجعه به تعمیرگاه، از عیوب واقعی خودروی تان باخبر شوید. یا در بسیاری از موارد مانع بروز حوادث یا خسارت به اتومبیل تان شوید. شما با خواندن این مطلب میتوانید خودتان نسبت به خرید انواع روغن خودرو و تعویض هر یک از آنها اقدام نمایید. البته پیشنهاد میکنیم قبل از اقدام به تعویض انواع روغن خودرو دفترچه راهنمای وسیله نقلیه مورد نظر را مطالعه نمایید.